Amsterdam heeft altijd een speciale plaats in mijn hart gehad. Mijn band met deze stad begon in 1995, toen ik Mario Lap bezocht, destijds hoofd van de in Amsterdam gevestigde stichting Drugtext, om te spreken over het vooruitstrevende Nederlandse drugsbeleid. Tijdens die bezoeken ontmoette ik ook de voorzitter van de coffeeshopvereniging — ervaringen die mijn respect voor de ethische en pragmatische houding van Nederland alleen maar versterkten. Die benadering had invloed ver buiten de landsgrenzen, tot zelfs in de legaliseringsbewegingen in de VS.

In recentere jaren is mijn band met Amsterdam opnieuw verdiept via mijn professionele werk met het AI- en roboticabedrijf SingularityNET. Ons hoofd van de community, Peter, woont in Amsterdam en speelt een actieve rol in onze wereldwijde activiteiten. Hoewel het officiële hoofdkantoor van het bedrijf inmiddels om strategische en operationele redenen naar Zwitserland is verplaatst, blijft Amsterdam een belangrijke stad binnen ons netwerk — zowel qua talent als ideeën. Juist daarom is het relevant om stil te staan bij de vraag hoe Nederland zich positioneert binnen het mondiale AI-landschap.

Nederland en AI: Te laat, te voorzichtig?

Hoewel Nederland bekendstaat om zijn innovatiekracht, is het AI-beleid van de Nederlandse overheid onderwerp van groeiende kritiek. Experts, bedrijven en maatschappelijke organisaties stellen dat de benadering te reactief is geweest, met onvoldoende visie en daadkracht.

Te laat en te terughoudend

Waar landen als Frankrijk en het VK al jaren werken aan proactieve AI-strategieën, lijkt Nederland vooral in te grijpen nadat er problemen ontstaan. Zo moest het risicoselectiesysteem SyRI, dat bedoeld was om fraude in de sociale zekerheid op te sporen, in 2020 worden stopgezet nadat een rechter oordeelde dat het mensenrechten schond. Het systeem discrimineerde aantoonbaar tegen mensen met een migratieachtergrond en mensen met een laag inkomen.

Ook in Rotterdam veroorzaakte een algoritme voor fraude-opsporing grote onrust: alleenstaande moeders en inwoners met een niet-westerse achtergrond werden onevenredig vaak als ‘risicogeval’ bestempeld — zonder transparantie of duidelijke mogelijkheid tot bezwaar.

Bedrijven vluchten weg

Een ander pijnlijk gevolg van de strikte regelgeving is het vertrek van innovatieve bedrijven. Zo kondigde het Nederlandse softwarebedrijf Bird begin 2025 aan dat het zijn activiteiten grotendeels uit Europa zou terugtrekken, met name vanwege wat het noemt een “verstikkend regelgevingsklimaat” dat niet meegroeit met de AI-tijdgeest. Ook bedrijven zoals Bunq, de digitale bank, vochten juridische gevechten uit over het gebruik van AI bij witwasbestrijding.

⚖️ Goede bedoelingen, maar weinig ruimte voor innovatie

Nederland heeft zich altijd gepositioneerd als voorvechter van ethische technologie. Die ambitie is prijzenswaardig, maar dreigt zonder pragmatiek en innovatiebeleid zijn doel voorbij te schieten. Als bedrijven geen ruimte krijgen om met AI te experimenteren binnen duidelijke kaders, zullen ze hun vleugels elders uitslaan — en dat is precies wat nu gebeurt.

Wat is er nodig?

Voor Nederland om AI-leider te worden zonder zijn ethische kernwaarden te verliezen, zijn een paar duidelijke stappen nodig:

• Vooruitdenken, niet alleen reageren
  Maak beleid dat risico’s anticipeert in plaats van pas in te grijpen als het misgaat.

• Transparantie als standaard
  Eis dat AI-systemen uitlegbaar zijn en dat burgers controle hebben over besluiten die hen raken.

• Samenwerken met het veld
  Betrek niet alleen juristen, maar ook bedrijven, onderzoekers en burgers in beleidsontwikkeling.

• Een testvriendelijk klimaat
  Creëer veilige experimenteerruimtes waarin AI-initiatieven binnen verantwoorde kaders getest kunnen worden.